Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi

GAYRİMADDİ HAKLARIN VERGİLENDİRİLMESİ Dr. Gülçin KARASU ÖZTEMEL İçindekiler - Hak Kavramı, Gayrimaddi Hakların Mahiyeti, Hukuk Düzeni İçindeki Yeri ve Gayrimaddi Hakların Tarihsel Gelişimi - Gayrimaddi Hak Çeşitleri - Gayrimaddi Hakların Vergi Düzenindeki Yeri - Uluslararası İkili Anlaşmalar Çerçevesinde Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi 1.BÖLÜM HAK KAVRAMI, GAYRİMADDİ HAKLARIN MAHİYETİ, HUKUK DÜZENİ İÇİNDEKİ YERİ VE GAYRİMADDİ HAKLARIN TARİHSEL GELİŞİMİ 1.1. Hak Kavramı 1 1.2. Hakkın Türleri 3 1.2.1. Kamu Hakları 3 1.2.2. Özel Haklar 3 1.2.2.1. Hakkın Etki Alanına Göre (İleri Sürülebileceği Çevre Açısından) 4 1.2.2.1.1. Mutlak Haklar 4 1.2.2.1.1.1. Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar 5 1.2.2.1.1.1.1. Maddi Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar 5 1.2.2.1.1.1.2. Maddi Olmayan Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar 7 1.2.2.1.1.2. Kişiler Üzerindeki Mutlak Haklar 7 1.2.2.1.2.Nisbi Haklar 8 1.2.2.2. Hakkın Konusuna Göre Yapılan Ayrım 8 1.2.2.2.1. Malvarlığı Hakları 8 1.2.2.2.2. Şahıs Varlığı Hakları 8 1.3. Gayrimaddi Hakların Mahiyetini Açıklayan Teoriler 9 1.3.1. Şahsiyet Hakları Teorisi 9 1.3.2. Fikri Mülkiyet Teorisi 10 1.3.3. Gayrimaddi Mallar Teorileri 11 1.3.3.1. Monist Teoriler 12 1.3.3.2. Dualist Teoriler 13 1.3.4. Eser Sahipliği Teorisi 14 1.4. Gayrimaddi Hakların Hukuk Düzeni İçindeki Yeri 16 1.4.1. Genel Olarak 16 1.4.2. Gayrimaddi Hakların Yakın Hukuk Dallarındaki Konumu 17 1.4.2.1. Anayasa Hukukundaki Konumu 17 1.4.2.2. Medeni Hukuktaki ve Borçlar Hukukundaki Konumu 17 1.4.2.3. Ticaret Hukuku ve Haksız Rekabet Hukukundaki Konumu 18 1.4.2.4. Rekabetin Korunması Hukukundaki Konumu 19 1.4.2.5. İş Hukukundaki Konumu 19 1.4.2.6. Mali Hukuktaki Konumu 20 1.4.2.7. Hukuk Muhakemeleri Kanunundaki Konumu 21 1.5. Gayrimaddi Hakların Tarihsel Gelişimi 23 1.5.1. Fikri Hakların Tarihsel Gelişimi 23 1.5.1.1. İlkçağ ve Ortaçağın Başları 23 1.5.1.2. Ortaçağın Sonları ve Yeniçağ 25 1.5.1.3. Ulusal Kanunlar Dönemi 28 1.5.1.3.1. İngiltere 29 1.5.1.3.2. Amerika Birleşik Devletleri 31 1.5.1.3.3. Fransa 34 1.5.1.3.4. Almanya 35 1.5.1.4. Uluslararası Alandaki Gelişmeler 36 1.5.1.4.1. Bern Sözleşmesi 37 1.5.1.4.2. Amerika Kıtasındaki Sözleşmeler 37 1.5.1.4.3. Dünya Telif Hakları Sözleşmesi 38 1.5.1.4.4. Diğer Sözleşmeler 39 1.5.1.5. Türk Hukukundaki Gelişmeler 39 1.5.1.5.1. Osmanlı Dönemi 39 1.5.1.5.2. Cumhuriyet Dönemi 41 1.5.2. Sınai Hakların Tarihsel Gelişimi 44 1.5.2.1. İlkçağ ve Ortaçağın Başları 45 1.5.2.2. Ortaçağın Sonu ve Yeniçağ 46 1.5.2.3. Ulusal Kanunlar Dönemi 46 1.5.2.3.1. İngiltere 47 1.5.2.3.2. Amerika Birleşik Devletleri 49 1.5.2.3.3. Fransa 50 1.5.2.3.4. Almanya 51 1.5.2.4. Uluslararası Alandaki Gelişmeler 53 1.5.2.4.1. Paris Sözleşmesi 53 1.5.2.4.2. Markaların Uluslararası Tesciline İlişkin Madrid Sözleşmesi ve Madrid Protokolü 54 1.5.2.4.3. Patent İşbirliği Sözleşmesi 54 1.5.2.4.4. Avrupa Patent Sözleşmesi 55 1.5.2.4.5. Endüstriyel Tasarımların Uluslararası Tesciline İlişkin Lahey Sözleşmesi 56 1.5.2.4.6.Diğer Sözleşmeler 56 1.5.2.5. Türk Hukukundaki Gelişmeler 57 1.5.2.5.1. Osmanlı Dönemi 57 1.5.2.5.2. Cumhuriyet Dönemi 58 1.6. Gayrimaddi Haklarla ile İlgili Uluslararası Sözleşmeler 60 1.6.1. Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü Kuruluş Sözleşmesi (WIPO-OMPI) 60 1.6.2. Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Sözleşmesi (TRIPS) 61 1.7. Elektronik Gelişmelerin Gayrimaddi Haklar Üzerinde Yarattığı Sorunlar 62 2. BÖLÜM GAYRİMADDİ HAK ÇEŞİTLERİ 2.1. Gayrimaddi Haklar 67 2.2. Gayrimaddi Hakların Çeşitleri 67 2.2.1. Fikri Haklar 68 2.2.1.1. Eser Kavramı 69 2.2.1.2. Eser Sayılmanın Şartları 69 2.2.1.2.1. Sahibinin Hususiyetini Taşıması 69 2.2.1.2.2. Kanunda Belirtilen Eser Kategorilerinden Birine Dahil Olmak 71 2.2.1.3. Eser Çeşitleri 71 2.2.1.3.1. İlim ve Edebiyat Eserleri 72 2.2.1.3.1.1. Dil ve Yazı ile İfade Olunan Eserler, Bilgisayar Programları ve Bunların Hazırlık Tasarımları 72 2.2.1.3.1.2. Sözsüz Sahne Eserleri 72 2.2.1.3.1.3. Estetik Niteliği Bulunmayan Bilimsel ve Teknik Nitelikteki Resim, Fotoğraf, Plan, Maket vb. 73 2.2.1.3.2. Musiki Eserleri 73 2.2.1.3.3. Güzel Sanat Eserleri 74 2.2.1.3.4. Sinema Eserleri 75 2.2.1.3.5. İşlenmeler ve Derlemeler 78 2.2.1.3.5.1. İşlenmeler 78 2.2.1.3.5.2. Derlemeler 80 2.2.1.4. Eser Sahibinin Hakları 81 2.2.1.4.1. Manevi Haklar 81 2.2.1.4.2. Mali Haklar 82 2.2.1.5. Eser Sahibinin Hakları ile Bağlantılı Haklar 84 2.2.2. Sınai Haklar 85 2.2.2.1. Marka 85 2.2.2.1.1. Markanın Unsurları 86 2.2.2.1.1.1. İşarete Sahip Olma 86 2.2.2.1.1.2. Ayırt Edici Niteliğe Sahip Olma 89 2.2.2.1.2. Marka Çeşitleri 89 2.2.2.1.2.1. Ticaret Markası 89 2.2.2.1.2.2. Hizmet Markası 90 2.2.2.1.2.3. Ferdi (Bireysel) Marka 90 2.2.2.1.2.5. Garanti Markası 90 2.2.2.1.2.5. Ortak Marka 91 2.2.2.2. Patent 91 2.2.2.2.1. Buluş Kavramı 92 2.2.2.2.2. Patent Verilebilirlilik Şartları 93 2.2.2.2.2.1. Yenilik 93 2.2.2.2.2.2. Tekniğin Bilinen Durumunun Aşılması 94 2.2.2.2.2.3. Sanayiye Uygulanabilir Olması 94 2.2.2.3. Endüstriyel Tasarım 94 2.2.2.3.1. Tasarım Kavramı 94 2.2.2.3.2. Endüstriyel Tasarımın Unsurları 95 2.2.2.3.2.1. Ürünün Tümü veya Parçası 95 2.2.2.3.2.2. İnsan Duyularıyla Algılanabilir Olması 96 2.2.2.4. Faydalı Model 96 2.2.2.5. Coğrafi İşaretler 97 2.2.2.6. Gayrimaddi Hak Benzeri Haklar 99 2.2.2.6.1. Teknik Bilgi (Know-how) 99 2.2.2.6.2. Ticaret Unvanı ve İşletme Adı 100 2.2.2.6.3. Arama, İşletme ve İmtiyaz Hakları 101 2.3. Gayrimaddi Haklara İlişkin Koruma Süreleri 102 3. BÖLÜM GAYRİMADDİ HAKLARIN VERGİ DÜZENİNDEKİ YERİ 3.1. Vergi Usul Kanunu Açısından Gayrimaddi Haklar 105 3.1.1. Gayrimaddi Hakların Değerlemesi 105 3.1.1.1. Değerleme Kavramı 105 3.1.1.2. Değerleme Ölçüsü 106 3.1.1.3. İktisadi İşletmelere Dahil Gayrimaddi Hakların Değerlemesi 107 3.1.1.4. Özel Servete Dahil Gayrimaddi Hakların Değerlemesi 109 3.1.2. Gayrimaddi Hakların Amortismanı 109 3.1.2.1. Genel Olarak 109 3.1.2.2. Amortisman Ayırma Şartları 112 3.2. Münferit Vergiler Açısından Gayrimaddi Haklar 113 3.2.1. Gelir Vergisi Kanunu Açısından Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi 113 3.2.1.1. Ticari Kazanç 114 3.2.1.1.1. Genel Olarak 114 3.2.1.1.2. Ticari Kazançlarda Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi 116 3.2.1.2. Ücretler 117 3.2.1.2.1. Ücretin Özellikleri 118 3.2.1.2.1.1. İşverene Tabi Olma 118 3.2.1.2.1.2. Belirli Bir İşyerine Bağlı Olma 119 3.2.1.2.1.3. Ödemenin Hizmet Karşılığı Yapılması 120 3.2.1.2.2. Ücretlerde Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi 121 3.2.1.3. Serbest Meslek Kazançları 125 3.2.1.3.1. Serbest Meslek Faaliyetlerinin Özellikleri 125 3.2.1.3.1.1. Faaliyetin Sermayeden Çok Şahsi Mesaiye, İlmi veya Mesleki Bilgi ve Uzmanlığa Dayanması 125 3.2.1.3.1.2. Faaliyetin Bir İşverene Tabi Olmaksızın Şahsi Sorumluluk Altında Kendi Nam ve Hesabına Yapılması 126 3.2.1.3.1.3. Faaliyetin Devamlılık Göstermesi 126 3.2.1.3.2. Serbest Meslek Kazancı Sayılan Faaliyetler 127 3.2.1.3.3. Serbest Meslek Kazançlarında Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi 128 3.2.1.3.3.1. GVK'nın18.maddesi Kapsamındaki İstisna Düzenlemesi 128 3.2.1.3.3.1.1. GVK'nın 18.maddesi Kapsamındaki İstisna Düzenlemesinin Uygulanma Şartları 129 3.2.1.3.3.1.2. GVK'nın 18.maddesi Kapsamındaki İstisna Düzenlemesinden Yararlanacak Olanlar 130 3.2.1.3.3.1.3. GVK'nın 18.maddesi Kapsamındaki İstisna Düzenlemesinden Yararlanacak Olan Eserler 131 3.2.1.3.3.1.4. GVK'nın 18.maddesi Kapsamında Uygulamada Yaşanan Sorunlar 133 3.2.1.3.3.1.5. GVK'nın 18.maddesi Kapsamında Tevkifat Uygulaması 144 3.2.1.3.3.2. Defter Tutma ve Belge Düzeni 145 3.2.1.4. Gayrimenkul Sermaye İradı 147 3.2.1.4.1. Gayrimenkul Sermaye İradı Sağlayan Mal ve Haklar 147 3.2.1.4.2. Gayrimenkul Sermaye İradlarında Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi 148 3.2.1.5. Diğer Kazanç ve İratlar 150 3.2.1.5.1. Gelire Giren Diğer Kazanç ve İratlar 150 3.2.1.5.1.1. Değer Artış Kazancı 150 3.2.1.5.1.2. Arızi Kazanç 151 3.2.1.5.2. Diğer Kazanç ve İratlarda Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi 152 3.2.1.6. Dar Mükellef Gerçek Kişiler 153 3.2.1.6.1. Genel Olarak 153 3.2.1.6.2. Dar Mükellef Gerçek Kişiler Açısından Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi 154 3.2.2. Kurumlar Vergisi Kanunu Açısından Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi 156 3.2.2.1. Genel Olarak 156 3.2.2.2. Tam Mükellef Kurumların Gayrimaddi Haklar Açısından Vergilendirilmesi 157 3.2.2.3. Dar Mükellef Kurumların Gayrimaddi Haklar Açısından Vergilendirilmesi 158 3.2.2.3.1. Genel Olarak. 158 3.2.2.3.2. Dar Mükellef Kurumların Türkiye’de Elde Ettikleri Ticari Kazançların Vergilendirilmesi 159 3.2.2.3.3. Dar Mükellef Kurumların Türkiye’de Elde Ettikleri Gayrimenkul Sermaye İratlarının Vergilendirilmesi 162 3.2.2.3.4. Dar Mükellef Kurumların Türkiye’de Elde Ettikleri Değer Artış Kazançlarının Vergilendirilmesi 166 3.2.3. Katma Değer Vergisi Kanunu Açısından Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi 168 3.2.3.1. Katma Değer Vergisinin Konusu. 168 3.2.3.1.1. Genel Olarak. 168 3.2.3.1.2. Katma Değer Vergisine Konu Teşkil Eden Gayrimaddi Haklar 169 3.2.3.1.2.1. Genel Olarak. 169 3.2.3.1.2.2. Serbest Meslek Faaliyetleri Kapsamında Değerlendirilen Gayrimaddi Haklarda Arızilik ve Devamlılık Ayrımı 171 3.2.3.2. Katma Değer Vergisinin Mükellefi ve Sorumlusu. 173 3.2.3.2.1. Katma Değer Vergisinin Mükellefi 173 3.2.3.2.2. Katma Değer Vergisinin Sorumlusu. 174 3.2.3.2.2.1. Gelir Vergisi Kanunu’nun 18.maddesi Kapsamına Giren İşlemlerde Sorumluluk Uygulaması 175 3.2.3.2.2.2. Kiralama İşlemlerinde Sorumluluk Uygulaması 179 3.2.3.2.2.3. Hizmet İthalatı Kapsamında Sorumluluk Uygulaması 182 4. BÖLÜM ULUSLARARASI İKİLİ ANLAŞMALAR ÇERÇEVESİNDE GAYRİMADDİ HAKLARIN VERGİLENDİRİLMESİ 4.1. Uluslararası Çifte Vergilendirme Kavramı 187 4.2. Uluslararası Çifte Vergilendirmeyi Önleme Amaçlı Yapılan İkili Anlaşmalar 189 4.3. Uluslararası Çifte Vergilendirmeyi Önleme Amaçlı Yapılan İkili Anlaşma Modelleri 190 4.3.1. OECD Modeli 191 4.3.1.1. Genel Olarak 191 4.3.1.2. Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi Açısından OECD Modeli 192 4.3.2. Birleşmiş Milletler Modeli 194 4.3.2.1. Genel Olarak 194 4.3.2.2. Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi Açısından Birleşmiş Milletler Modeli 195 4.3.3. Türk Anlaşma Modeli 196 4.3.3.1. Genel Olarak 196 4.3.3.2. Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi Açısından Türk Anlaşma Modeli 198 4.3.3.2.1. Gayrimaddi Hak Bedelinin İçeriği 198 4.3.3.2.2. Gayrimaddi Hak Bedellerinin Vergilendirilmesine İlişkin Anlaşma Hükümleri 216 4.3.3.2.2.1. Gayrimaddi Hak Bedellerinin 12.madde Kapsamında Vergilendirilmesi 216 4.3.3.2.2.1.1. Temel Vergilendirme Yetkisi Bulunan Ülkeye İlişkin İlke 216 4.3.3.2.2.1.2. İkincil ve Sınırlı Oranlı Vergilendirme Yetkisi Bulunan Ülkeye İlişkin İlke 217 4.3.3.2.2.1.3. Gayrimaddi Hak Bedelini Doğuran Hak/Mal ile İşyeri/Sabit Yer Arasındaki Bağlantıya İlişkin İlke 219 4.3.3.2.2.1.4. Gayrimaddi Hak Bedelinin Doğduğu Yere İlişkin İlke 220 4.3.3.2.2.1.5. Transfer Fiyatlandırmasına İlişkin İlke 220 4.3.3.2.2.2. Gayrimaddi Hak Bedellerinin 13.madde Kapsamında Vergilendirilmesi 221 4.3.3.2.2.3. Gayrimaddi Hak Bedellerinin 6.madde Kapsamında Vergilendirilmesi 223 SONUÇ 225 EKLER 235